ભારતમાં ઉત્તમ અને ગુણવત્તાયુક્ત સંશોધન કાર્યને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે વિવિધ પુરસ્કારો અને ફેલોશિપ યોજનાઓ અમલમાં છે. આ યોજનાઓ સંશોધકોને આર્થિક સહાય, માન્યતા અને સંશોધન માટેના અવસરો પૂરા પાડે છે. નીચે કેટલીક મહત્વપૂર્ણ યોજનાઓની માહિતી આપવામાં આવી છે:
🎓 મુખ્ય ફેલોશિપ અને પુરસ્કાર યોજનાઓ
1. પ્રધાનમંત્રી સંશોધન ફેલોશિપ (PMRF)
- ઉદ્દેશ: પ્રતિભાશાળી પીએચ.ડી. વિદ્યાર્થીઓને પ્રોત્સાહિત કરવો.
- સહાય: પ્રથમ વર્ષે ₹70,000 પ્રતિ મહિનો, ચોથા અને પાંચમા વર્ષે ₹80,000 પ્રતિ મહિનો.
- અતિરિક્ત: દર વર્ષે ₹2 લાખ સંશોધન ખર્ચ માટે.
2. સ્વર્ણજયંતી ફેલોશિપ
- ઉદ્દેશ: યુવા વૈજ્ઞાનિકોને પ્રોત્સાહિત કરવો.
- સહાય: માસિક સ્ટાઈપેન્ડ અને સંશોધન ગ્રાન્ટ.
- ક્ષેત્ર: રાસાયણિક વિજ્ઞાન, પૃથ્વી વિજ્ઞાન, ઈજનેરી, ગણિત, જીવન વિજ્ઞાન, ભૌતિક વિજ્ઞાન.
3. જવાહરલાલ નેહરુ સ્મૃતિ ફંડ સ્કોલરશિપ
- ઉદ્દેશ: પીએચ.ડી. વિદ્યાર્થીઓને આર્થિક સહાય.
- સહાય: ₹18,000 પ્રતિ મહિનો અને ₹15,000 વાર્ષિક ખર્ચ માટે.
4. DBT-JRF ફેલોશિપ
- ઉદ્દેશ: બાયોટેકનોલોજી ક્ષેત્રના સંશોધકોને સહાય.
- સહાય: પ્રથમ બે વર્ષ માટે ₹25,000 પ્રતિ મહિનો, પછીના ત્રણ વર્ષ માટે ₹28,000 પ્રતિ મહિનો.
5. CSIR-UGC JRF NET ફેલોશિપ
- ઉદ્દેશ: વિજ્ઞાન અને ટેક્નોલોજી ક્ષેત્રના પીએચ.ડી. વિદ્યાર્થીઓને સહાય.
- સહાય: પ્રથમ બે વર્ષ માટે ₹31,000 પ્રતિ મહિનો, પછીના ત્રણ વર્ષ માટે ₹35,000 પ્રતિ મહિનો.
6. Infosys પ્રાઈઝ
- ઉદ્દેશ: વૈજ્ઞાનિકો અને સંશોધકોને માન્યતા આપવી.
- સહાય: US$100,000 (ભારતીય રૂપિયામાં સમકક્ષ), સોનાની પદક અને પ્રમાણપત્ર.
- ક્ષેત્ર: ઈજનેરી અને કમ્પ્યુટર વિજ્ઞાન, માનવિકાઓ, જીવન વિજ્ઞાન, ગણિત, ભૌતિક વિજ્ઞાન, સામાજિક વિજ્ઞાન.
7. ICSSR ડોક્ટોરલ ફેલોશિપ
- ઉદ્દેશ: સામાજિક વિજ્ઞાનના પીએચ.ડી. સંશોધકોને સહાય.
- સહાય: ₹20,000 પ્રતિ મહિનો બે વર્ષ માટે.
8. AICTE ડોક્ટોરલ ફેલોશિપ (ADF)
- ઉદ્દેશ: ટેક્નિકલ સંશોધનને પ્રોત્સાહિત કરવો.
- સહાય: પ્રથમ બે વર્ષ માટે ₹37,000 પ્રતિ મહિનો, ત્રીજા વર્ષે ₹42,000 પ્રતિ મહિનો.
- અતિરિક્ત: દર વર્ષે ₹15,000 ખર્ચ માટે.
9. Fulbright-Nehru શૈક્ષણિક અને વ્યાવસાયિક ઉત્કૃષ્ટતા ફેલોશિપ
- ઉદ્દેશ: ભારતીય સંશોધકોને યુ.એસ.માં સંશોધન અને શિક્ષણ માટે અવસર.
- અવધિ: 4 થી 9 મહિના.
10. Google India સંશોધન એવોર્ડ
- ઉદ્દેશ: કમ્પ્યુટર વિજ્ઞાન અને સંબંધિત ક્ષેત્રોમાં સંશોધનને પ્રોત્સાહિત કરવો.
- લાભ: સંશોધન ગ્રાન્ટ અને Google સાથે સહયોગના અવસરો.
📊 આંકડાકીય માહિતી
- AICTE ડોક્ટોરલ ફેલોશિપ હેઠળ 2020-21 અને 2021-22માં કુલ 339 ફેલોશિપ આપવામાં આવી. 2022-23માં આ સંખ્યા 310 રહી.Wikipedia
- Infosys પ્રાઈઝ 2008થી દર વર્ષે આપવામાં આવે છે અને અત્યાર સુધીમાં અનેક ભારતીય સંશોધકોને માન્યતા મળી છે.
🔚 નિષ્કર્ષ
ભારતમાં સંશોધન કાર્યને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે વિવિધ ફેલોશિપ અને પુરસ્કાર યોજનાઓ ઉપલબ્ધ છે. આ યોજનાઓ સંશોધકોને આર્થિક સહાય, માન્યતા અને સંશોધન માટેના અવસરો પૂરા પાડે છે, જેનાથી દેશના વૈજ્ઞાનિક અને ટેક્નોલોજીકલ વિકાસમાં યોગદાન મળે છે.